Vijf jaar geleden begon UD boekwetenschap Paul Dijstelberge met een website die gewijd was aan typografisch materiaal. Het idee was eenvoudig. Onderzoek naar de manier waarop boeken werden versierd in de zestiende en zeventiende eeuw kan interessante resultaten opleveren.
Zo werd zeer recent en voor het eerst na bijna 400 jaar bekend wie de werken van Spinoza had gedrukt. Dat bleek een heel andere drukker te zijn dan men tot dan toe had aangenomen en belangrijke delen van vrijwel alle studies over Spinoza zullen ingrijpend moeten worden herschreven.
Maar aan siermateriaal kan je ook zien hoe culturele invloed werkt: drukkers uit Basel blijken dan na te worden gemaakt in alle steden langs de Rijn. Nederlands drukwerk uit onze gouden eeuw is sterk op Frankrijk georiënteerd en de Fransen werden weer beïnvloed door de Italianen. Er schuilt ook drama in ogenschijnlijk onschuldige versierde letters. Je kan aan een Frans boek dat in 1550 is gedrukt al zien dat de maker ervan twintig jaar later in de bloedige Bartholomaeusnacht zal worden afgeslacht.
Hoe verstrekkend de resultaten van het onderzoek soms ook zijn, het speelt zich letterlijk af op de vierkante centimeter en het is dan ook voorbehouden aan enkele specialisten die ver van elkaar werkzaam zijn – Antwerpen, Lyon, Brussel, New York – dat is het wel zo’n beetje. Wat is er dan mooier dan het internet waarmee je bronnenmateriaal toegankelijk kan maken voor je collega’s. Vanwege de geringe kosten werd gekozen voor Flickr. Dat is een commerciële website waar je voor dertig dollar per jaar zoveel foto’s mag publiceren als je wilt in elke denkbare resolutie. Ideaal en makkelijker dan het steeds maar weer opsturen van digitale pakketjes.
We zijn nu vijf jaar verder. Er staan meer dan 45.000 opnamen van sierinitialen op het net. En het blijkt dat het aantal gebruikers veel en veel groter is dan de paar collega’s waar het allemaal voor was bedoeld. Eind 2013 werd de miljoenste page-view gehaald, er zijn meer dan 1000 belangstellenden die van iedere nieuwe publicatie op de hoogte worden gehouden. De afgelopen drie maanden kwamen daar 250.000 page-views bij. Foto’s worden tientallen tot honderden malen getwitterd.
Hoe komt dat en wie zijn al die mensen? Het antwoord daarop is eenvoudig. Het zijn voor het merendeel grafisch ontwerpers uit de hele wereld die kijken naar hun eigen geschiedenis en zich erdoor laten inspireren. Een kleine minderheid van tatoeëerders gebruikt het oude siermateriaal als voorbeeld voor de driehoekige arabesken op meisjesruggen, die door Henk Schiffmacher ‘aarsjes’ worden genoemd.
De enorme groei in 2014 heeft een andere oorzaak. In dat jaar werd begonnen met foto’s van historische lettertypen in de hoogst mogelijke resolutie. Die kunnen worden gebruikt om nieuwe versies van de prachtige oude letters te maken. een remake van een mooie Elzevier komt er binnenkort aan. Minder dan 2000 foto’s van oude letters trekken nu tussen de 2000 en 25.000 kijkers per dag.
Zo heeft wetenschappelijk onderzoek soms onvoorziene – positieve – gevolgen. De kosten van een en ander zijn verwaarloosbaar. Het Instituut voor Geschiedenis en Cultuur betaalde jaren geleden een professionele camera voor 2500 euro, recent financierde de Printing Historical Society een Zeiss macrolens van 800 euro. En dan zijn er natuurlijk de vele lange avonden, want al die foto’s moesten wel worden gemaakt en bewerkt.
Omdat Flickr langzamerhand toch te beperkt is qua functionaliteit is er nu een nieuwe website in de maak. Daarop kan niet alleen worden gekeken maar ook heel gericht gezocht, iconografisch, automatisch, op naam, per plaats en per periode. Het wordt interactief: gebruikers zullen informatie kunnen toevoegen. En dan wordt het een wetenschappelijk instrument dat zijn weerga in de wereld niet en blijft het de inspiratiebron voor duizenden ontwerpers uit, letterlijk, bijna alle landen van de wereld. Grafisch ontwerpers zijn, net als wetenschappers, een internationaal gezelschap dat elkaar opzoekt. Het wordt tijd voor een plek waar wetenschap en kunst, onderzoek en handel elkaar ontmoeten. De naam van de site wordt TypeFan.
To visit the old site: https://www.flickr.com/photos/bookhistorian/